معرفی
ارگ بم | شهری باستانی در کرمان
برای دیدن یکی از جاذبه های تاریخی و جهانی ایران، راهی استان کرمان می شویم و به ارگ بم می رویم.
تا به حال بارها و بارها تصاویر ارگ بم را دیده اید و تا حدودی با این جاذبه آشنایی دارید؛ شهری باستانی که امروزه ویرانه هایی از آن باقی مانده است و اثری پراهمیت به شمار می رود.
با ما همراه باشید و به بازدید از ارگ بم بیایید و اطلاعات کاملی در مورد آن به دست آورید.
چرا بم؟
- یکی از جاذبه های ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است.
- از معروف ترین و اصلی ترین جاذبه های استان کرمان به حساب می آید.
- یک سازه کم نظیر خشتی است و پیش از وقوع زلزله بم بزرگترین سازه خشتی جهان به شمار می رفت.
- نمونه ای کم نظیر از ساختار دفاعی در ایران به شمار می رود.
- معماری جذاب و حساب شده ای دارد و هوشمندی سازندگانش را در آن دوره ها به رخ می کشد.
- در شاهنامه از این ارگ یاد شده و داستان های جالبی درباره آن وجود دارد.
آشنایی با ارگ بم
ارگ بم شهری باستانی و مجموعه ای بزرگ از ساختمان های بلند و محصور است که در نزدیکی شهر بم در استان کرمان قرار دارد.
دو بخش حکومتی و رعیت نشین در این شهر وجود دارد که هر یک دارای بناها و کارکرد خاص خود هستند.
ارگ بم در واقع یک دژ یا قلعه بزرگ است که ارگ، بلندترین قسمت آن محسوب می شود و در قلب دژ قرار دارد. ظاهر با ابهت ارگ باعث شده کل بنای دژ، با نام ارگ بم خوانده شود.
این ارگ در مسیر جاده ابریشم قرار گرفته و تا سال ۱۸۵۰ پس از میلاد نیز پر رونق بوده است؛ اما به طور قطع مشخص نیست چرا مردم آن را ترک کرده اند.
تا تاریخ ۵ دی ۱۳۸۲ عنوان بزرگترین سازه خشتی جهان از آن ارگ بم بود؛ اما در این تاریخ بر اثر زلزله شدیدی که شهر بم و حومه اش را تحت تاثیر قرار داد، فرو ریخت و هنوز بازسازی آن ادامه دارد.
ثبت ملی و جهانی ارگ بم
ویژگی های منحصر به فرد ارگ بم و قدمت بالای آن باعث شد تا نام این اثر در تاریخ 1 فرورودین 1345 با شماره 519 در فهرست آثار ملی ایران قرار گیرد.
تلاش برای ثبت جهانی این جاذبه هم نتیجه داد و در سال 2004 طی نشست سی و پنجم یونسکو، نام ارگ بم با شماره 1208 در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید.
تاریخچه ارگ بم
از هخامنشی تا ساسانیان
در مورد آغاز ساخت ارگ بم و تاریخچه آن اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد.
برخی قدمت این شهر را به دوره هخامنشی نسبت می دهند و برخی دیگر حتی آن را مربوط به دوره اشکانی می دانند.
در این میان بیشتر بناهای ساخته شده در ارگ تا قبل از ویرانی در زلزله را می توان به دوره تیموری تا قاجار نسبت داد.
در کنار همه حدس ها و گمانه زنی ها، لایه های ساختمانی متعددی بر روی دیوارها و قسمت‌هایی از ارگ مشخص شده اند که حکایت از ساخت و سازهای متعدد در این مکان و در زمان های مختلف دارند.
ویژگی های معماری بناها هم در تخمین زمان ساخت شان نقش مهمی دارد به عنوان مثال ایوان مساجد با مقیاس و اندازه‌های مختلف به سازه های ساخته شده در قرن چهارم (دوره سامانیان) تا قرن هفتم هجری (دوره سلجوقیان) شبیه هستند.
نوشته هایی در مورد لشکرکشی‌های اردشیر بابکان (اولین شاه ساسانی) به منطقه بم در اواخر دوران اشکانیان، وجود دارد. نوشته هایی نیز در مورد بناهای تاریخی مناطق تاریخی اطراف ارگ بم در زمان ساسانیان و دوران قبل تر از آنها مثلا اشکانیان موجود است.
این اسناد مکتوب، سرنخ هایی را در مورد قدمت ارگ بم به کارشناسان می دهند.
در شاهنامه، اردشیر بابکان، چندین بار به دژی که فردوسی آن را کجاران می خواند، حمله کرده است تا پادشاهی هفتان بوخت (هفتواد) را مغلوب کند.
دژ هفتواد روی کوهی قرار داشت که گفته می شود این دژ نخستین پایه‌های قلعه بم بوده است.
چرا که کوهی که ارگ بم بر روی آن ساخته شده، تنها کوه سنگی موجود در آن منطقه است و کوه دیگری به چشم نمی خورد.
ظهور اسلام در ایران تا دوران صفوی
اثراتی از بم و قلعه بم در نوشته های دوران پس از اسلام نیز دیده می شود.
یکی از نکات در مورد وضعیت ارگ بم در دوران اسلامی، ساخت دو مسجد با نام‌های مسجد جامع و مسجد حضرت محمد (ص) در آن است.
ساخت یک حسینیه شامل یک صحن، یک ایوان دو طبقه، 3 منبر خشتی و چند اتاق نیز از کارهای صورت گرفته در این دوره است.
ورودی ارگ بم طاقی دارد که سبک دوران ساسانی را در ذهن تداعی می کند و همین باعث شده تا ساختش را به این دوران نسبت دهند.
کارشناسان بر این باورند که اضافه شدن دو برج در طرفین ورودی و هشتی به دوران صفویه باز می گردد.
بقایایی از دروازه دوم در شمال قلعه و در محله ای مشهور به کت‌کدم (خانه‌ی کرم) دیده می شود که گویا خیلی مورد استفاده نبوده و یا پس از ساخت حصار قلعه، مسدود شده است.
مورخانی چون ابن خردابه و قدامه بن جعفر در قرون سوم و چهارم هجری قمری در مورد جاده بم جیرفت تا نرماشیر نوشته هایی دارند و از شهر بم و ارگ حیرت انگیزش نیز سخن به میان آمده است.
یعقوب لیث صفاری (پادشاه ایرانی و بنیان‌گذار دودمان صفاریان) در شوال ۲۵۹ هجری قمری به سمت نیشابور رفت و موفق به دستگیری محمد بن طاهر (آخرین حاکم سلسله طاهریان) شد و وی را پس از اسیر شدن به قلعه کرمان که به آن قلعه بم هم می گفتند، تبعید کرد.
بر اساس نوشته های تاریخی، ارگ بم از سده های آغازین اسلام تا دوره قاجاریه پناهگاه شورشگران بود. در سال ۲۹۷ حاکم وقت فارس، پس شکست از سردار خلیفه در شیراز به این قلعه پناه آورد تا در امان باشد.
شورش نصرت ملک در سال ۶۹۶ هجری قمری و تحصن وی در قلعه بم، دیگر اتفاق مهم در این محل است.
پس از این ماجرا امیر مبارزالدین از شاهان آل مظفر، پس از چهار سال توانست محاصره قلعه را بشکند و به آن وارد شود.
در دوران آل مظفر، ویرانی به جان ارگ بم افتاد. پس از حمله امیر مبارزالدین به این مکان، شجاع الدین خراسانی که مدت زمانی نگهبان قلعه بود، آن را مورد بازسازی قرار داد و شروع به دفاع از این دژ کرد.
سال ۱۱۰۵ هجری قمری در زمان شاه سلطان حسین صفوی، محمود افغان به ایران هجوم آورد و اشرف غلزائی بر تخت حکومت نشست.
در این زمان افغان ها شهرهای گواشیر، نرماشیر، خبیص، گوک (گلباف کنونی) و رفسنجان و شهر بم را به چنگ آوردند.
اواخر زندیه و اوایل قاجار
با حمله آغامحمدخان قاجار، در سال ۱۲۰۹ هجری قمری، لطفعلی‌خان زند به سمت قلعه بم گریخت.
او 34 فرسنگ را در یک شبانه روز طی کرد تا پایش را به درون قلعه بگذارد. یکی از تلخ ترین اتفاقاتی که بم به خود دیده، در زمان ورود آغامحمدخان، رخ داد.
او 600 اسیر را کشت و سرهای آنها را از بدن جدا کرد. سرها به همراه 300 نفر به بم فرستاده شدند.
حاکم بم سر همراهان را برید و با بقیه سرها مناره ای در شهر ایجاد کرد.
آقاخان محلاتی در سال ۱۲۷۱ هجری قمری این قلعه را بازسازی کرد ولی در نوشته‌ای که در سال ۱۲۹۷ هجری قمری توسط فیروزمیرزا فرمانفرما در سفرنامه اش به کرمان و بلوچستان، چنین آمده است:
شهر بم که در زیر ارگ واقع شده است بکلی خراب بوده و هیچ خانواده‌ای نیز در آن زندگی نمی‌کند.
شواهد حکایت از آن دارند که حدود ۱۵۰ سال پیش، مردم، ارگ بم را به دلیل نامعلومی ترک گفتند و به باروی شارستان در حوزه‌ی شمالی و در نزدیکی باروی ارگ رفته اند و یا باغ‌ها و نخلستان‌های بیرون از شهر را برای زندگی برگزیده اند.
ارگ بم پس از زلزله
در سال 1382 زلزله ای شهر بم را لرزاند و خسارت های جانی و مالی زیادی به بار آورد.
در کنار کشت شدن هموطنان و ویرانی خانه ها، بیش از 80 درصد ارگ بم هم تخریب شد.
این میراث اهمیت جهانی داشت و به همین دلیل کشورهای دیگر هم در بازسازی آن سهیم شدند.
ژاپن، ایتالیا و فرانسه جزو اولین کشورها بودند؛ ژاپن حدود ۱٫۳ میلیون دلار به ایران اهدا کرد و ارسال تجهیزات و ایجاد طرح سه‌بعدی برای افزایش دقت نوسازی را هم انجام داد. ایتالیا بودجه ای در حدود ۵۰۰۰۰۰ یورو را به پروژه مرمت و استحکام بخشی برج شماره یک در گوشه جنوب غربی دیوار ارگ، اختصاص داد و کارشناسان ایتالیایی و ایرانی در تابستان ۱۳۹۰، آن را به پایان رساندند.
فرانسوی ها نقشه ارگ بم را تهیه کردند و بانک جهانی هم با کمک مالی قدم هایی در این زمینه برداشت.
پس از زلزله، ارگ بم در فهرست آثار در معرض خطر قرار گرفت؛ اما مرمت های انجام شده در سال های گذشته، باعث شد تا سازمان یونسکو در تیر ماه ۱۳۹۲ ارگ بم را از فهرست آثار در معرض خطر، حذف کند.
برای تغییر این متن بر روی دکمه ویرایش کلیک کنید. لورم ایپسوم متن ساختگی با تولید سادگی نامفهوم از صنعت چاپ و با استفاده از طراحان گرافیک است.
