معرفی
باغ دولت آباد یزد | میزبان بلندترین بادگیر جهان
باغ دولت اباد یزد |در فهرست باغهای ایرانی که به ثبت جهانی رسیدهاند، دست روی باغ دولت آباد یزد میگذاریم که سرسبزی درختان سربهفلک کشیده، صدای آب و گذرگاه زیبایش خستگیها و روزمرگیها را از تن میزداید. باغ دولت آباد باغی تماشایی است که نمونهای شگفتانگیز از بادگیر را نیز میتوانید در آن ببینید. در این سفری تاریخی برایتان از تاریخچه باغ دولت آباد یزد خواهیم گفت. در ادامه این مسیر همراه ما باشید.
چرا باغ دولت آباد؟
- باغ دولت آباد یکی از 9 باغ ایرانی است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو به چشم میخورد و شهرت بینالمللی دارد.
- این باغ بلندترین بادگیر جهان را در خود جای داده و از نظر معماری، بسیار ارزشمند است.
- در فضای چشمنواز این باغ و ساختمان قدیمی آن کافهای سنتی وجود دارد که میتواند لحظات خوشی را برای شما بیافریند.
- شبهای زیبا و خیرهکنندهای در این باغ انتظارتان را میکشد.
- یکی از زیباترین ساختمانهای حکومتی و تاریخی یزد در این باغ قرار دارد.
آشنایی با باغ دولت آباد یزد | خنکای نسیم در میان شهر کویری
در میان شهر یزد که با آغوش گرم خورشید عجین شده است، فضایی دلانگیز وجود دارد که برای لحظاتی تو را از شهر و دغدغههایش دور میکند. در بلوار دولت آباد این شهر، ورودی سادهای با تابلوی باغ دولت آباد، رهگذران را به سوی خود میخواند. به هنگام ورود باید از یک هشتی زیبا بگذری که با نمایش معماری ایرانی روحت را نوازش میدهد و با غرفههای صنایعدستی سفالین از تو استقبال میکند. قدم به درونش که میگذاری بادگیر بلندی را در انتهای گذرگاه باغ میبینی که تا میانه آبی آسمان پیشرفته و قد کشیده است.
باغ دولت آباد یکی از قدیمیترین باغهای ایرانی و دارای آوازهای جهانی است و بیش از 260 سال قدمت دارد. در هر گوشه از وسعت 6.4 هکتاری این باغ نشانهای از بهشت به چشم میخورد که بازدیدکنندگان را به دنیای دیگری میبرد. درختان میوه مانند انگور و سرو و کاج در همه جا به چشم میخورند و در فصل بهار بوی گلهای محمدی و سرخ به مشام میرسد.
از میان درختان و از کنار جوی آب به ساختمان معروف باغ میرسیم که بلندترین بادگیر خشتی جهان را بر فراز خود دارد و حس غرور و افتخار به هنر بیبدیل معماری ایرانی را در دل زنده میکند. همه چیز به همین نگاه سطحی ختم نمیشود، کمی بیشتر که از ویژگیهای باغ بدانید تازه متوجه میشوید که چگونه سازندگان آن قوانین معماری را به کار گرفتهاند تا در میان این شهر کویری چنین باغ سرسبزی خلق کنند و شاهکاری کمنظیر را بیافرینند.
تاریخچه باغ دولت آباد یزد
در زمان افشاریه، محمد تقی خان بافقی ملقب به خان بزرگ، عنوان حاکم و والی یزد را در دست داشت. وی سرسلسله خاندان خوانین یزد به شمار میرفت و پدر عبدالرضاخان یزدی (حاکم بعدی یزد) و جد سلطانعلی خان وزیر افخم (وزیر دوره قاجار) و خانوادههای افخم ابراهیمی و افخمی بود. او در سال 1160 هجری قمری همزمان با اواخر دوره افشاریه باغی را بنا نهاد. این باغ در دوره بعد به عنوان محل اقامت حاکم وقت و معاصر با شاهرخ میرزا و کریم خان زند مورد استفاده قرار گرفت. طولی نکشید که در دوره زندیه این بنا به عنوان مجموعهای چشمنواز به هشت باغ دولت آباد مشهور شد و نامش بر سر زبانها افتاد.
باغ دولت آباد در زمان محمد تقی خان، خارج از حصار شهر یزد قرار داشت و سمت شمالی باغ به خیابانی پردرخت منتهی میشد. تعداد این درختان به حدی بود که مانع دید از خارج به داخل باغ میشدند و فضایی دور از چشم همگان را در باغ ایجاد میکردند. این خیابان به هزار درخت شهرت داشت و با عرض 4 تا 5 متر و طولی بیش از 20 کیلومتر تا رحیم آباد ادامه مییافت. ضلع شرقی باغ نیز به خیابانی به طول 8 کیلومتر محدود میشد و از سمت غرب، باغ به مسیل رودخانهای خشک میرسید.
با گسترش شهر در دوران قاجاریه، این باغ به دروازه چهارمنار (یکی از دروازه های شهر یزد) متصل شد اما همچنان خارج از محدوده شهر قرار داشت. با گذشت زمان، شهر بزرگ و بزرگتر شد و بافت شهری اطرف باغ را پر کرد. در دوران پهلوی با گسترش ساختوساز در حومه شهر، ساختمانها پیرامون باغ را فرا گرفتند و به تدریج باغ به جایی در مرکز شهر یزد تبدیل شد.
مرحوم محمدتقی خان در اواخر حیات خود مجموعه باغ دولت آباد، قنات دولت آباد و بخشی از زمینهایی را که به وسیله این قنات آبیاری میشد، وقف چهارده معصوم کرد. وی همچنین بخشی از این اراضی را به فرزند خود بخشید تا آنها را اداره کند.
قنات دولت آباد وقفنامه مفصلی دارد که در بخشی از آن چنین نوشته شده است:
بر هیچ احدی مباح و روا نیست که پیش از گذشتن آب از باغ مذکور در آن تصرف نماید، اگر چه فی المثل، همه آب دادن یک وجب زمین باشد. مگر در صورتی که به جهت آفات سماوی، کمی آب به جایی برسد که گذشتن آب از باغ ممکن نباشد که در این صورت متولی را جایز است که در هر موضع که صلاح باشد آب را به مصرف برساند.
خدا لعنت کند آن کسی را که قبل از بیرون آمدن آب از این باغ، حتی به اندازه سیراب کردن گنجشکی از آن استفاده کند. محصول اینجا وقف بارگاه مولا در نجف است.
این باغ برای مدتها محل اقامت کریم خان زند بود و مدتی نیز در دوره قاجاریه عبدالرضاخان یزدی، که با شاهزادگان قاجاری به مبارزه برخاسته بود، در آن زندگی میکرد. پس از قاجار این باغ برای مدتی متروکه شد تا آنکه از سال 1348 تا 1364 وزارت فرهنگ و هنر این باغ را از اداره اوقاف اجاره کرد و به دفتر حفاظت آثار باستانی کشور سپرد.
در سال 1348، عملیات مرمت و بازسازی باغ دولت آباد توسط این دفتر آغاز شد و بخشهایی از مجموعه شامل عمارت تالار آیینه، عمارت مستخدمین، آشپزخانهها، عمارت تهران، قسمت ساباط (کوچه سرپوشیده) و آبانبار عمارت حرمخانه، عمارت بادگیر و عمارت سرو و عمارت بهشت آیین مورد مرمت قرار گرفت. بار دیگر در فاصله سالهای 1355 تا 1361 عملیات باغسازی و محوطهسازی در این باغ تاریخی صورت گرفت اما هیچ وقت رونق زمان محمدتقی خان به آن بازنگشت. امروزه باغ دولت آباد یزد به عنوان یادگاری ارزشمند از دورههای افشاریه و زندیه به شمار میرود و به عنوان جاذبهای تماشایی مورد بازدید قرار میگیرد.