معرفی
مسجد جامع یزد
با کارناوال راهی شهر جهانی یزد میشویم تا با یکی از مساجد تاریخی این شهر یعنی مسجد جامع یزد بیشتر آشنا شویم. با دیدن عکس مسجد جامع یزد میتوانید زیباییهای خاص آن را ببینید.
مناره های مسجد جامع یزد یکی از بلندترین منارههای مساجد در دنیا محسوب میشود.
با ما همراه شوید تا به شما بگوییم مسجد جامع یزد کجاست و چه ویژگیهایی دارد.
چرا مسجد جامع یزد ؟
- مسجد جامع یزد یکی از آثار شکوهمند دوره اسلامی ایران است که نام آن در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به چشم میخورد.
- منارههای مسجد جامع یزد با ارتفاع حدود 52 متر در فهرست بلندترین منارههای دنیا قرار دارد.
- دقت و ظرافت بهکاررفته در تزیینات و کاشیکاریهای این مسجد بینظیر است.
- این بنا از معروفترین جاذبههای یزد به شمار میآید.
- ساخت مسجد جامع یزد بسیار پرفرازونشیب بوده و در طول 100 سال صورت گرفته است.
- کتیبههای مسجد و خطاطیهای صورت گرفته روی کاشیهای این مسجد بسیار چشمگیرند.
- روشنایی در این مسجد توسط رنگ سفید دیوارها و گچاندود کردن آنها صورت گرفته است.


آشنایی با مسجد جامع یزد
به یزد میرویم؛ کمی آن طرف تر از محله فهادان به خیابان زیبا و سنگ فرش شدهای میرسیم که بعد از گذر از کنار بازار قدیمی شهر، ما را به یکی از زیباترین مسجدهای ایران میرساند؛ بنایی که بلندترین منارهها را در بین منارههای مساجد ایران دارد.
نام این بنای زیبا مسجد جامع یزد است که به آن مسجد جامع کبیر هم گفته میشود.
این مسجد که بین 7000 تا 9800 متر مربع مساحت دارد پلانی مربع شکل دارد و در ساخت آن از خانه کعبه الهام گرفته شده است.
سنگ بنای اولیه مسجد مانند خیلی از مساجد ایران، پیش از اسلام، در دوره ساسانیان به عنوان آتشکده گذاشته شد و بعدها تغییر کاربری داد.
بنای اولیه مسجد در زمان آل بویه ساخته شد که از آن با نام مسجد عتیق یاد میکنند؛ اما طی گذر زمان بخشهای دیگری به مسجد اضافه شد و از مسجد عتیق به مسجد جامع نو تغییر نام داد.
این مسجد زیبا از بخشهای مختلفی مثل ایوان اصلی، چند شبستان، کریاس، قنات، چاه آب، کتابخانه و گنبدخانه تشکیل شده که هر کدام با دقت و ظرافت خاصی طراحی شده اند.
مهمترین و بارزترین قسمت این مسجد منارههای آن است که با حدود 52 متر ارتفاع، بلندترین منارهها را بین مساجد ایران دارد. نکته جالبی درباره این مسجد وجود دارد که صرفا در حد روایت است؛ میگویند که خاک استفاده شده در ساخت این مسجد خاک کربلا و آبی که برای تهیه ملات استفاده شده گلاب است.
ثبت ملی: مسجد جامع یزد در سال 1313 خورشیدی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
ثبت جهانی: این مسجد در سال 1396 با شماره 1544 در قالب بافت تاریخی یزد در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.


تاریخچه ساخت مسجد جامع یزد
مسجد جامع یزد ابتدا با عنوان مسجد جامع عتیق در مکان کنونی خود بنا شد و سپس بخش دیگری به نام مسجد جامع نو به آن افزوده شد.
پس از گذر سالها این دو بنا با هم ادغام شدند و نام بنا به مسجد جامع یزد تغییر پیدا کرد.
در این قسمت به شرح مختصری از تاریخچه ساخت این بناها میپردازیم.
ساخت بنای اولیه مسجد جامع یزد با نام مسجد عتیق
در زمان یکی از شاهان آل بویه به نام گرشاسب بن علی بن فرامرز بن علاءالدوله کالنجار (کالیجار) که بین سالهای 489 تا 511 خورشیدی حاکم یزد بود، مسجدی به نام عتیق یا شهرستان ساخته شد که در واقع بنای اولیه مسجد جامع امروزی به حساب میآید.
مسجد عتیق در بخش قدیمی شهر که به آن حصار یا شارستان گفته میشد بنا شد.
شاه گرشاسب کالیجار در این مسجد بخشهایی مثل شبستان تابستانی، ایوان و صحن را ساخت.
گفته میشود این مسجد 3 در اصلی داشته که به سمت بخشهای صفه مقصوره (محل ادای فرضیاتی مثل نماز)، بازار کلاه دوزان و مدرسه کمالیه در شهر یزد باز میشده است.
بعد از آن که بنای اصلی مسجد ساخته شد، در همان قرن، دختران یکی از حکام سلسه آل بویه به نام فرامرز بن علی، الحاقاتی مانند شبستان زمستانی و غیره را در کنار صحن و ایوان اضافه کردند و در آخر در کنار شبستان گنبدی بنا شد که بعد از فوت محل دفن آنها باشد.
به این بخش جماعت خانه دختران یا صف دختران میگفتند.
خوب است بدانید که مکان مسجد عتیق در قسمت شمالشرقی محوطه مسجد کنونی قرار دارد.


مسجد جامع نو
پس از گذشت سالها از ساخت مسجد عتیق، الحاقات زیادی به آن اضافه شد و به خاطر این تغییرات نام بنا به مسجد جامع نو تغییر پیدا کرد.
در این بخش به طور مختصر از بناهای جدیدی که به مسجد افزوده شد برایتان خواهیم گفت. در حوالی سالهای 702 خورشیدی، شخصی به نام” رکن الدین محمد بن قوام الدین محمد بن نظام حسینی یزدی قاضی” در کنار این مسجد قطعهای زمین خرید و بخشهایی مثل مقصوره، گنبد و غرفههایی را ساخت؛ اما کار به اتمام نرسیده بود که از دنیا رفت و سقف بناهای ایجاد شده مثل گنبد و ایوان باقی ماند.
پس از فوت وی شخصی به نام “سید سعید شرف الدین علی” که از اشراف آن زمان به شمار میرفت، بخشهای نیمهکاره را به اتمام رساند.
فرشهای نفیس داخل مسجد و مقصوره به دستور وی و توسط فردی به نام ” اعظم امیر شمس الدین” از تبریز به یزد آورده شد و مسجد را با آنها مزین ساخت.
چند سال بعد و در دوره “خواجه جلال الدین محمود خوارزمی” فردی به نام “پیر محمد عمر شیخ” برای فرار از فردی به نام اسکندر از شیراز به یزد گریخت و برای ساخت باقی بنای مسجد اقداماتی انجام داد.
وی دستور داد که روی کاشیهای مسجد آیات سوره فتح را بنویسند، همچنین محرابی مرمری و یک پایابی (قنات) در وسط صحن ساختند و با کاشیکاری تزیینش کردند.
در کتاب تاریخ جدید یزد گفته میشود که فردی به نام نظام کرمانی آیات سوره فتح و سایر الحاقات مربوط به آن را به انجام رسانده است و چند خانه ویرانهای را که در اطراف مسجد قرار داشت را به بخش شبستان زمستانی مسجد اضافه کرد.
به دستور وی بخشهایی مثل چاه آب سرد هم در این محل احداث شد و شخصی به نام “مولانای اعظم شرف الدین علی” شعری سرود و بر سر در چاه نهاد.
مسجد جامع نو در دوره شاهرخ تیموری
شاهرخ تیموری در دوره پادشاهی خود، امیر جلال الدین چقماق (چخماق) را به حاکمیت یزد منصوب کرد.
همسر امیر فردی به نام بیبی خاتون بود که تغییرات مهمی در مسجد به وجود آورد.
به دستور بیبی خاتون مسجد را با مرمر فرش کردند و محراب آن را که از جنس چوب بود و تقریبا از بین رفته بود را باری دیگر با آجر ساختند، دو ستون در سمت چپ و راست گنبد اضافه و با کاشیکاری آنها را تزیین کردند.
گفته میشود که بیبی خاتون دستور داد تا خاک مورد نیاز برای این تغییرات را از کربلا بیاورند اما صحت آن مورد تایید همگان نیست.
30 سال بعد زمانی که” امیر نظامالدین حاجی قنبر جهانشاهی” در سده نهم قمری حاکم یزد شد، به فردی به نام “مولانا شمس الدین خطاط” دستور داد تا القاب شاه را روی کاشی بنویسد، سپس کاشی های مذکور را بر سردر مسجد جامع نصب کردند.
حدود 100 سال بعد و در زمان سلطنت شاه طهماسب صفوی شخصی به نام “آقا جمال الدین محمد” دو مناره اصلی مسجد، سر در و طاق اصلی را به مسجد اضافه کرد و گنبد مسجد را کامل کرد.
در سال 1199 خورشیدی “شاهزاده محمد ولی میرزا” پسر سوم فتحعلی شاه قاجار به حاکمیت یزد رسید و شبستانی دیگر در غرب صحن به مسجد اضافه کرد
. وی حدود چهار سال بعد بخشهای دیگری از مسجد را ترمیم کرد.
آخرین مرمتهای مسجد مربوط به سال 1324 شمسی است که توسط “هیات حامیان مسجد کبیر یزد” و با حمایت “محمد علی وزیری” از روحانیون وعاظ صورت گرفت.
او 15 سال از عمرش را صرف عمران و آبادی مسجد کرد.




