اهمیت به مردم در مسجد وکیل | تاثیر منش کریم خان

یکی از نکات مسجد وکیل مردم واری آن است.

یعنی رعایت تناسب اندام‌های ساختمانی با اندام‌های انسان و توجه به نیازهای او.

مهم‌ترین وجه تمایز مسجد وکیل شیراز با اغلب مساجد جامع شیوه‌های رازی، آذری، اصفهانی و نداشتن گنبدخانه است؛ این در حالی است که مساجد تا چندین قرن قبل و چندین قرن پس از آن دارای گنبدخانه بوده‌اند.

شبستان مسجد وکیل دارای ارتفاع مناسبی است و تناسب ابعاد آن‌ها به‌ عنوان محل اصلی برگزاری نماز، ملاکی برای مردم واری آن به شمار می‌رود.

در مسجد وکیل مناره‌ای به چشم نمی‌خورد و تنها دو ماذنه بر فراز سردر ورودی قرار دارد.

فقدان عناصر مرتفع همچون گنبدخانه و مناره و استفاده از بافت صمیمانه آجری از نکات مهمی‌اند که در مردم واری مسجد وکیل مطرح می‌شوند.

 نبود مناره و وجود تزییناتِ محدود باعث شده تا مسجد فضای صمیمی‌تری داشته باشد و به نیازهای عملکردی نیز پاسخ دهد.

کشور ایران در زمان کریم خان غنی از غنایم هندی بود و این شاه در جهت بهبود وضعیت اقتصادی کارهای زیادی کرد.

او می‌توانست مسجدی بزرگ و مجلل را از سازندگان مسجد وکیل بخواهد؛ اما ترجیح داد این بنا را با تجمل کمتری نسبت به سایر مساجد بسازد.

کریم خان به پیشرفت امور ساختمانی مسجد تاکید داشت و به همین علت نوازندگانی را به‌ سوی کارگران می‌فرستاد تا فضا را شاد کنند و نیرویی دو چندان به آن‌ها ببخشند.

علاقه‌مندی کریم خان به ساختمان به‌ گونه‌ای بود که خودش ساختمان‌هایی را که می‌ساخت طراحی می‌کرد. 

نوع نگاه او به مسجد بسیار متفات بود و این را می‌شود از توصیف باستانی محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تاریخ‌دان و نویسنده، به‌ خوبی فهمید:

روزهایی که کریم خان مشغول ساختن مسجد وکیل بود، سرکارگران اصرار داشتند که زودتر محراب و منبر سنگی و کتیبه‌ها و کاشی‌ها تمام شود؛ اما خود کریم خان اصرار داشت و پی‌درپی به کارگرانی که مشغول ساختن مستراح‌ها و دستشویی بودند سر می‌زد و به آن‌ها انعام می‌داد و آخرکار هم به پیشکار خود می‌گفت: تا مستراح‌های مسجد به حد کمال نرسد من کتیبه‌ها و سردر و محراب و ایوان‌ها را بازدید نخواهم کرد.

یک بار میرزا جعفر وزیر به او گفت: خان! بهترین هنرمندان، نقاشان، کاشی‌سازان، گچ‌کاران و سنگ‌تراشان در کار مسجد کار می‌کنند و مستراح‌ها را استاد بناهای عادی و پیش‌پاافتاده می‌سازند، معماران گله داشتند که اگر اسم خان، بنا باشد بماند در اثر کار و کوشش و هنر ما خواهد بود نه این کارگران دست دومِ کلفت کار. 

کریم خان گفت: به این معماران بگو اگر بنا باشد خدا گناهان مرا ببخشد و بیامرزد به‌خاطر همین مستراح هاست نه به خاطر مسجدش چرا که مردم بیش از آن محراب و کتیبه به این مستراح‌ها احتیاج دارند.

 

این بدان معنی است که برآوردن نیازهای ضروری‌ مردم از آوازه شاهی و ساخت مساجد متعدد مهم‌تر بوده است.

این مسجد بدون گنبدخانه است و تمامی چشمه‌های شبستان یک اندازه‌ دارند.

این مساله نشان‌دهنده این است که بین جایگاه‌های شبستان تفاوت ارزشی وجود ندارد؛ یعنی ناپسندی فاصله و تفاوت جایگاه مردم نسبت به شاه و تمایل کریم خان به نزدیک کردن مقام و موقعیت حاکم نسبت به توده مردم.

در کنار همه این‌ها ساخت مسجد وکیل تنها دو سال طول کشیده و این با سیاست‌های کریم خان زند کاملا مرتبط است؛ سیاست‌هایی مثل مخارج اندک دربار، وضع مالیات‌های سبک از مردم و توجه به آسایش و شادمانی آن‌ها.